We worden ons steeds bewuster van onze leefomgeving en de gevolgen daarvan op onze gezondheid. Fysieke factoren zoals luchtkwaliteit en geluid spelen een rol maar ook meer sociale zaken zoals levensstijl. Het onderzoeken van het verband tussen beide gebeurt allang niet meer alleen door wetenschappers in een lab. Je hoeft er soms niet eens meer de bank voor af! De burger maakt zijn opmars in onderzoek en initiatieven om zelf te gaan meten en monitoren duiken op allerlei plekken op. Hoe leid je dit in goede banen? En hoe kan je in deze initiatiefrijke samenleving samen met burgers optrekken om goed onderzoek te doen? Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) stelt zich op als betrouwbare, onafhankelijke en deskundige adviseur voor de overheid, professionals én burgers. In september dachten wij met het RIVM mee over de vraag wat zij nog meer kunnen doen om burgers in hun onderzoek te betrekken.

We begonnen de dag met een duik in de wonderlijke wereld van citizen science: het doen van onderzoek samen met burgers. Veel citizen science onderzoek komt voort uit initiatieven van buurtbewoners en andere belanghebbenden. We verplaatsten ons daarom allereerst in de perspectieven van de verschillende deelnemers: wat drijft en verenigt mensen om aan burgerwetenschap mee te doen? Hoe verhoudt de activistische burger zich tot de gepensioneerde met een bovenmatige interesse in techniek? Vervolgens zoomden we in op de drie kernwaarden van het RIVM: deskundig, betrouwbaar en onafhankelijk. Door middel van associatie onderzochten we of deze waarden herkenbaar zijn voor de verschillende groepen in de samenleving.

In de middag brachten we de verschillende ideeën samen in concrete ideeën om het RIVM verder te helpen. Belangrijke elementen die terugkwamen voor succesvolle en grootschalige burgerwetenschap: het creëren van verschillende rollen gedurende het onderzoeksproces, het zorgdragen voor een kwalitatieve en leuke beleving en het beter begrijpelijk en publiekelijk maken van data. Na een thematisch potje knip-oog-tikkertje (‘virus en genezers’ – erg actueel!) presenteerden we onze conclusies richting het RIVM.

In de pitches kwam een variëteit aan acties naar voren om burgers bij meer bij het onderzoek van het RIVM te betrekken. Het oprichten van een betrokken burger beweging met een koppeling richting beleidsmakers werd genoemd als kansrijk voor zowel het verdiepen van de betrokkenheid als het vergroten van het draagvlak. Het advies om het RIVM niet alleen als kennisinstituut, maar als kennis én netwerkinstituut te positioneren en als ambassadeur richting andere (overheids-)partijen klonk daarin door. Ook het creëren van een aanbod van ‘zeer laagdrempelige taakjes’ werd genoemd om de stille meerderheid beter te kunnen betrekken in verschillende fasen van het burgeronderzoek. Een andere groep zag ook meerwaarde in het procesmatig beter beschrijven over hoe burgers in verschillende onderzoeksfasen kunnen worden betrokken: van radicale burgerparticipatie in de initiatieffase tot aan het helpen met meten in de onderzoeksfase. Het nationale meetmoment, waarin heel Nederland wordt opgeroepen een meting uit te voeren werd als kansrijk communicatie initiatief gezien. Een ander initiatief dat werd geopperd richtte zich op ‘begrijpelijke open data’ waarmee een grotere groep burgeronderzoekers kan worden gemobiliseerd.

Ook werd organisatiegericht advies uitgebracht over de 3 O’s ‘overheid – onderzoek – oplossing’ waarbinnen het RIVM en de rest van de overheid zich positioneren. De rollen zijn momenteel behoorlijk diffuus en leiden soms tot onbegrip bij burgerwetenschappers. DKU benadrukte het belang van het goed bepalen van de rol van het RIVM en die van andere overheden. Daarnaast werd het opnemen van burgeronderzoek als onderdeel van het reguliere onderzoeksprogramma gezien als kansrijk om deze tak van wetenschap verder te kunnen benutten.