Werkvormen voor brainstormen

Brainstormen is een activiteit die jouw organisatie of team helpt om creativiteit uit te lokken, innovatie mogelijk te maken en om tot nieuwe inzichten te komen. Diverse werkvormen voor brainstormen leveren waardevolle denkrichtingen of concrete ideeën op die helpen bij het oplossen van jouw probleem.

Vind je brainstorm online plaats, bijvoorbeeld via Zoom, Teams of Hangouts? Klik dan hier voor onze tips voor het organiseren van een online brainstorm.

Brainstormen: in 5 stappen van probleem naar oplossing

Een brainstorm is een activiteit die kan helpen bij het oplossen van een probleem of uitdaging. Om tot waardevolle denkrichtingen of concrete ideeën te komen, zijn 5 stappen van belang:

Voorbereiding op een brainstorm

✅ 1. Een productieve brainstorm begint met het in kaart brengen van het probleem.
✅ 2. Aan de hand van een goede probleemanalyse formuleer je een vraagstelling die creativiteit uitlokt.

De brainstormactiviteit

➡️ Kennen de deelnemers aan de brainstorm elkaar nog niet? Organiseer dan een ijsbreker.
✅ 3. Tijdens de ideegeneratiefase (divergeren) bedenk je aan de hand van werkvormen zoveel mogelijk out-of-the-box ideeën. Deze leiden tot nieuwe denkrichtingen en concrete oplossingen voor jouw uitdaging.
➡️ Organiseer een energizer om de energie onder de deelnemers van de brainstorm hoog te krijgen of te houden.
✅ 4. De ideegeneratiefase wordt gevolgd door een idee-evaluatiefase (convergeren), waarbij via werkvormen de opgehaalde ideeën worden vergeleken, beoordeeld en verder worden uitgewerkt.
✅ 5. Als laatste worden de beste ideeën gepresenteerd aan de opdrachtgever.

Stappen 1 (probleemanalyse), 2 (vraagstelling formuleren) en 5 (ideeën overbrengen) worden op eigen pagina’s verder uitgelegd. Hieronder gaan we verder in op werkvormen voor de twee fasen in het brainstormen: divergeren en convergeren.

Werkvormen voor brainstormen: divergeren en convergeren

Een brainstormactiviteit bestaat uit twee fasen: de divergerende fase (ideegeneratiefase) en de convergerende fase (idee-evaluatiefase). Om de kwaliteit van ideeën en oplossingen te verhogen kun je beide fasen meerdere keren na elkaar doorlopen.

Divergeren

Je begint met de divergerende fase waarin zoveel mogelijk ideeën worden gegenereerd. Je gaat op zoek naar alle mogelijke oplossingen en creëert op die manier een groot aantal opties.

In deze fase gaan denkrichtingen alle (!) kanten op. Je zet werkvormen voor brainstormen in op het brein van deelnemers uit vaste denkpatronen en – richtingen te halen. Je kunt meerdere werkvormen achter elkaar gebruiken, waarbij het belangrijk is dat je eerst met een ‘makkelijke’ techniek begint, om met een ‘moeilijkere’ techniek te eindigen – zorg voor opbouw en voortbouwen.

Een belangrijke voorwaarde om zoveel mogelijk ideeën te generen, is dat ideeën nu nog niet worden beoordeeld. Dit werkt remmend in het bedenken van nieuwe ideeën.

6 spelregels voor brainstormen

Welke werkvorm je ook kiest, alle werkvormen kennen dezelfde vijf spelregels (en een hedendaagse #6):

1. Kwantiteit boven kwaliteit, verzamel zoveel mogelijk ideeën
2. Stel je oordeel uit en zorg voor een veilige omgeving
3. Schrijf alles (!) op, zelfs de meest idiote en wilde ideeën
4. Combineer en bouw voort op ideeën van elkaar
5. Houdt de oorspronkelijke opdracht in je achterhoofd
6. Geen smartphones, tablets of laptops – tenzij je brainstorm online is

Voorbeelden van divergerende werkvormen voor brainstormen

– Gek, gekker, goed: geef iedere deelnemer een vel papier en verdeel het vel in drie vlakken: gek, gekker en goed. Stap 1) Laat iedere deelnemer een gek idee opschrijven als oplossing voor de vraagstelling. Laat de deelnemer het vel doorgeven aan de rechterbuurman of -vrouw. Stap 2) Elke deelnemer heeft nu een vel papier voor zich waarop een gek idee is geschreven. Nu is het de kunst om dit gekke idee nog gekker te maken. Stimuleer deelnemers om de grenzen op te zoeken van absurde en hilarische situaties.  Laat de deelnemer het vel doorgeven aan de rechterbuurman of -vrouw. Stap 3) Gebruik het gekke en gekkere idee om tot een realistisch idee te komen.
– Superhelden: bedenk tien à twintig helden of mythisch figuren en beschrijf de personages in steekwoorden op het gebied van persoonlijkheid, kracht en gevoelens. Ga vervolgens individueel of met de groep elke superheld af en bedenk hoe hij of zij dit probleem zou oplossen.

100+ werkvormen voor het genereren van ideeën

Hieronder vind je links naar verschillende werkvormen om out-of-the-box ideeën te bedenken:

– 19 innovatie-werkvormen in de Hyper Island Toolbox
– 76 methoden voor ideegeneratie en innovatie (SessionLab)
– 3 brainstormtechnieken om te divergeren (decommunicatiedesk.nl)
– 5 divergerende technieken voor ideegeneratie (Mitre)
– 7 werkvormen voor ideegeneratie (Project of How)
– 8 methoden voor ideeënvorming (Open Innovation Toolkit)
– 29 methoden voor ideegeneratie (IDEO)

Convergeren

Na de ideegeneratiefase heb je waarschijnlijk 10 tot 200 ideeën. Tijdens de convergerende fase kies je met welke 5 à 20 ideeën je naar een oplossing toe gaat werken.

Ideeën clusteren en stemmen

Gebruik 5 à 10 minuten om alle ideeën te clusteren rond een bepaald thema of een denkrichting.

Een eenvoudige manier om in een groep snel de beste ideeën te kiezen, is door deelnemers te laten stemmen. Geef iedereen een aantal stemmen, bijvoorbeeld vijf, en laat alle deelnemers individueel en in stilte hun stemmen uitbrengen. Vraag deelnemers tijdens het stemmen nog eens goed te kijken naar de vraagstelling van de brainstorm en vraag hen om eerlijk te zijn bij het beoordelen van de ideeën. Daag deelnemers uit om kritisch en creatief te zijn tijdens het evalueren.

Maak na het stemmen een longlist van alle ideeën waar de deelnemers op hebben gestemd.

Voorbeeld van convergerende werkvorm

– Evaluatie Matrix: verdeel alle ideeën over de evaluatie matrix, waarbij de horizontale as kijkt naar de mate van inspanning en de verticale as let op de mate van impact. Ideeën met veel impact en weinig inspanning zijn perfect, ga hier direct mee aan de slag. Ideeën met weinig impact en veel inspanning kun je daarentegen beter op de plank laten liggen.

Meer uitleg over brainstormen

Hieronder staan meerdere verwijzingen voor meer uitleg over brainstormen. Gebruik nieuwe inzichten over werkvormen voor brainstormen en kom tot waardevolle inzichten en denkrichtingen bij jouw uitdaging.

Engelstalig

– Better Brainstorming (Harvard Business Review)
– Brainstorming (Creative Education Foundation)
– Brainstorming (IDEO)
– Creative Facilitation (boek)
– Integrated Creative Problem Solving (boek)

Nederlandstalig

– 5 spelregels voor productievere brainstormsessies (HatRabbits)
– Brainstormen handleiding (Brainssstorm)
– Genereer Ideeën (pg. 61, Koninklijke Bibliotheek)
– Het Groot Werkvormen Boek (boek)
– Werkvormenboek (pg. 41, ICM)